بینامتنی قرآن و نهج البلاغه در اشعار خیام نیشابوری و ابوالعلاء معرّی

بینامتنی نظریه­ای است که به بررسی روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید می­شود. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه­های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته­اند. متون دینی از جمله منابعی است که شاعران فارسی و عربی از آن بهرة فراوان برده­اند. در ادبیات فارسی و عربی، تأثیر قرآن و نهج البلاغه بر احساس و آثار شاعران به روشنی دیده می­شود. از جمله شاعرانی که تحت تأثیر این منابع برجستة دینی قرار گرفته­اند، خیام نیشابوری و ابوالعلاء معرّی می­باشند. این دو شاعر در سروده­هایشان با تأثر از قرآن کریم و نهج البلاغه، گاه واژگان را در متن شعری خود وارد ساخته و گاه با الهام از مفاهیم و آموزه­های آن­ها، محتوا و مضامین متعالی آن­ها را در قصیده­های خود تداعی ­ساخته­اند؛ از این رو به ­نظر می­رسد که نوع روابط بینامتنی اشعار این دو سراینده برجسته­ی ادبیات فارسی و عربی با قرآن کریم و نهج­البلاغه، بیشتر از نوع نفی متوازی(امتصاص) و گاه نفی جزئی(اجترار) باشد. در این جستار برآنیم تا گزیده­ای از اشعار شاعران یاد شده را از منظر روابط بینامتنی مورد بررسی قرار داده و پس از ارزیابی اشعار آنان بر اساس اصول و قواعد این نظریه، تأثیرپذیری آنان از آیات و روایات را تبیین کنیم.